За време на летот во април 2024 година над ледената покривка на Гренланд, научникот на НАСА, Чед Грин, открил нешто што никој не го очекувал – тајна воена база. Откако направил радарска слика од површината на мразот, Грин бил изненаден кога забележал нешто што наскоро било потврдено дека е Камп Сенчури, 65-годишна воена база од Студената војна, закопана 30 метри длабоко во ледената покривка.
„Баравме ледено дно и одеднаш се појави структурата на Камп Сенчури“, вели Алекс Гарднер, научник во Лабораторијата за млазен погон (JPL) на НАСА, кој бил вклучен во проектот. „На почетокот немавме поим што гледаме.“
Изграден во тајност помеѓу јуни 1959 и октомври 1960 година од страна на Инженерскиот корпус на американската армија, Камп Кентаур, познат и како „град под мразот“, се состоел од 21 подземен тунел долг речиси 2 милји. Сликите од радарот, вели Грин, јасно ги покажуваат поединечните структури на базата. НАСА за истражувањето користела технологија UAVSAR (Uninhabited Aerial Vehicle Synthetic Aperture Radar), која е слична на LiDAR, но користи радиобранови наместо ласерска светлина за откривање на скриени објекти.
Договорот меѓу САД и Данска за одбрана на Гренланд беше потпишан во 1951 година, што им овозможи на Американците да градат воени бази на таа територија.
Дури и без екстремните услови на мразот, температури до -56 °C и ветрови од 200 км/ч, изградбата на Камп Сенчури беше логистичка ноќна мора. Базата била направена од 6.000 тони материјал, транспортиран на огромни санки што се движеле со брзина од само 3 км/ч. Материјалот прво бил транспортиран до американската база во Туле, а потоа влечен до градилиштето, патување што траело дури 70 часа.
Инженерите прво ископале длабоки ровови во снегот и мразот, вклучувајќи го и главниот премин долг околу 300 метри, наречен „Главна улица“, а потоа поставиле дрвени и челични конструкции во нив. Најголемиот технолошки подвиг бил инсталирањето на нуклеарниот реактор PM-2A, еден од првите со средна моќност, кој морал да работи под екстремни услови за да обезбеди енергија за базата.
Додека биле во базата, научниците направиле значајни геолошки откритија – тие биле меѓу првите што ги проучувале ледените јадра, а примероците од почвата откриле дека Гренланд некогаш бил покриен со бујна вегетација и богат див свет.
Но, ова научно истражување било само маска. Камп Сенчури не бил целосна тајна – неговата изградба била позната, а американската војска дури и направила промотивен филм за проектот. Сепак, научниот аспект бил само маска за таен план познат како „Проект Ејсворм“. Целта била базата да стане подземен складиштен објект за балистички нуклеарни ракети под ледената покривка на Гренланд. Планирани се уште 135.000 км² тунели, доволни за 600 ракети и 60 центри за лансирање, кои ќе им служат на 11.000 војници кои постојано живеат во „градот под мразот“.
Секако, проектот никогаш не бил реализиран. Огромен број технички и логистички пречки го направиле неизводлив. Камп Сенчури бил затворен во 1967 година, а неговото постоење стана познато дури во 1997 година, кога Данскиот институт за меѓународни работи објави информации за планот.
Остатоци од базата денес се закопани под уште поголем слој мраз и снег, иако неговото име Камп Сенчури сега има речиси симболично значење. На површината сето тоа изгледа како безопасен потсетник на Студената војна, но не е.
За време на 33-месечното работење нуклеарниот реактор произвел повеќе од 180.000 литри радиоактивен отпад. Кога базата била напуштена, реакторот бил отстранет, но отпадот не бил. Тој сè уште лежи под мразот, кој брзо се топи поради глобалното затоплување. Научниците проценуваат дека до 2090 година мразот над базата би можел да почне да се повлекува, откривајќи го опасниот материјал.
„Во тоа време мислеа дека никогаш нема да биде изложен“, вели Вилијам Колган, климатолог и глациолог на Универзитетот Јорк во Торонто, кој водел студија за базата во 2016 година. „Во 1960-тите терминот глобално затоплување дури и не постоеше. Но, климата се менува, а сега вистинското прашање е дали она што е закопано таму долу ќе остане таму?“
(Nova.rs)
(фото: Flickr)
