Крвната група позната како Rh нула, или „златна крв“, таа е и спасител и проклетство за оние што ја носат, но и свет грал за научниците кои се обидуваат да ја создадат во лабораторија за да спасат животи. Трансфузиите на крв се основа на модерната медицина, но за луѓето со ретки крвни групи, наоѓањето соодветен донатор може да биде речиси невозможно, пишува Би-Би-Си
Една од најретките, Rh нула крвна група, е пронајдена кај приближно 50 познати луѓе во светот. Доколку некогаш им треба трансфузија, шансите да ја добијат се мали, поради што на таквите луѓе им се препорачува да ја замрзнат сопствената крв за долгорочно складирање. И покрај нејзината реткост, оваа крвна група е високо ценета. Во медицинските кругови, се нарекува „златна крв“ поради нејзината потенцијална употреба во создавањето универзални трансфузии, што би ги надминало имунолошките проблеми што ја ограничуваат употребата на донирана крв денес.
Како функционираат крвните групи?
Крвната група се одредува според присуството или отсуството на специфични маркери, познати како антигени, на површината на црвените крвни зрнца. Овие антигени, составени од протеини или шеќери, можат да ја стимулираат реакцијата на имунолошкиот систем.
„Ако ви се трансфузира донирана крв што содржи антигени различни од вашата сопствена крв, ќе создадете антитела против таа крв и ќе ја нападнете“, објаснува Еш Тој, професор по клеточна биологија на Универзитетот во Бристол. „Ако повторно ви се трансфузира таа крв, тоа може да биде опасно по живот.“
Двата најважни системи на крвни групи се ABO и Rh (Rh). Лице со крвна група А има A антигени, групата Б има B антигени, AB ги има и двата, а групата O нема ниту еден. Секој од нив може да биде Rh позитивен или Rh негативен. Иако луѓето со O негативна крвна група често се нарекуваат универзални донори бидејќи немаат A, B или главниот Rh антиген, ова е поедноставен поглед.
Имено, денес се познати 47 крвни групи и 366 различни антигени. Ова значи дека лицето кое прима О негативна крв сепак може да има имунолошка реакција на еден од другите антигени. Покрај тоа, постојат повеќе од 50 Rh антигени. Кога велиме дека некој е Rh негативен, обично мислиме на отсуство на Rh(D) антигенот, но неговите црвени крвни зрнца сепак содржат други Rh протеини. Токму оваа разновидност го отежнува наоѓањето соодветни донори, особено за етничките малцинства.
Специјалитетот на „златната крв“
Луѓето со Rh нулта крвна група немаат сите 50 Rh антигени. Иако не можат да примат друга крвна група, нивната крв е компатибилна со повеќето Rh крвни групи. Затоа крвта О Rh нулта е исклучително вредна – повеќето луѓе можат да ја примат со низок ризик од реакција, што е клучно во итни случаи. Затоа научниците ширум светот бараат начини да ја реплицираат оваа „златна крв“.
„Rh антигените предизвикуваат голем имунолошки одговор и затоа ако воопшто ги немате, тогаш во основа немате на што да реагирате во однос на Rh“, вели Тоје. „Ако сте биле со О крвна група и Rh нула, тогаш тоа е прилично универзално. Но, сепак постојат и други крвни групи што треба да ги земете предвид.“
Неодамнешните истражувања покажаа дека крвта со Rh нула е резултат на генетски мутации кои влијаат на клучен протеин во црвените крвни клетки. Во студија од 2018 година, Тој и неговите колеги беа во можност да создадат Rh-нула крв во лабораторија. Користејќи ја техниката за уредување на гени Crispr-Cas9, тие ги избришаа гените што ги кодираат антигените на петте системи на крвни групи одговорни за повеќето некомпатибилности на трансфузија, вклучувајќи ги ABO и Rh.
„Пресметавме дека ако отстраниме пет, ќе создадеме ултра-компатибилна клетка бидејќи во неа се отстранети петте најпроблематични крвни групи“, вели Тој. Добиените крвни клетки би биле компатибилни не само со главните крвни групи, туку и со екстремно ретки како што се Rh нула и Бомбајски фенотип.
Сепак, употребата на техники за уредување на гени останува контроверзна и строго регулирана, што значи дека ќе помине долго време пред таквата крв да стане клинички достапна. Во меѓувреме, Тој е ко-основач на Scarlet Therapeutics, која собира донации на крв од луѓе со ретки крвни групи, вклучувајќи Rh нула, со цел да создаде клеточни линии за неограничено производство во лабораторија.
„Ако можеме да го направиме тоа без уредување, тогаш тоа е одлично, но уредувањето е опција за нас“, додава тој.
Глобалната трка на научници
Други истражувачи исто така се обидуваат да создадат Rh-нула крв. Научниците во САД користеа Crispr-Cas9 за да создадат прилагодени ретки крвни групи од човечки матични клетки. Тимови во Канада и Шпанија исто така користат слични техники за бришење на антигени и производство на поуниверзална крв.
И покрај напредокот, производството на вештачка крв во големи количини е сè уште далеку. Еден од предизвиците е да се поттикнат матичните клетки да созреат во црвени крвни клетки, процес што е тешко да се реплицира надвор од сложената средина на коскената срцевина.
„Постои дополнителен проблем што за време на создавањето на Rh нула или бикои други нулти крвни групи можат да го нарушат растот и созревањето на црвените крвни клетки“, истакнува Грегори Деном, директор за медицински работи во „Грифолс дијагностички решенија“.
Засега, Тој ја води студијата RESTORE, првото клиничко испитување во светот за тестирање на безбедноста на давање црвени крвни клетки одгледувани во лабораторија на здрави волонтери. Крвта во испитувањето не беше генетски изменета и беа потребни 10 години истражување за да се стигне до оваа фаза.
„Во моментов, земањето крв од нечија рака е многу поефикасно и поисплатливо, па затоа ќе ни требаат дарители на крв во догледна иднина“, заклучува Тој. „Но, за луѓето со ретки крвни групи каде што има многу малку други дарители, ако можеме да одгледуваме повеќе крв за нив, тоа би било навистина возбудливо“.
(Index.hr)
Фото – Pixabay
